على علیه السلام از کودکى تا بعثت على علیه السلام بدنیا آمد در حالى که پاکیزه و سالم بود.از همان دورانََ خردسالى آثار فطانت و چابکى در او به چشم مى‏خورد.تلاش‏هائى شگفت‏انگیز داشت که دل و چشم پدر و مادر را روشن مى‏کرد.فاطمه مادرش،آن زن مجرب و ورزیده،که روزگارى امر سرپرستى محمد صلى الله علیه و آله را بر عهده داشت اینک در انجام آخرین ماموریت‏خود،براى تربیت آخرین فرزندش،على خردسال،با تمام وجود کوشش مى‏کرد.

دوران خردسالى على علیه السلام سپرى مى‏شد.او در میان کودکان و همبازى‏هاى خود ولى فراتر از آنان و اغلب در نقش هدایت و سرپرستى بین بازیکنان و حتى در مواردى سبب نجات کودکى از مرگ قطعى مى‏شد که از پشت‏بامى در حال سقوط بود و على با زرنگى خاصى او را از خطر رهاند.

على علیه السلام در خانه پیامبر حسن تصادف نگوئیم که حسن انتخابى پدید آمد.على 6 ساله بود که در مکه قحطى سختى روى داد وضع زندگى ابو طالب از بد بدتر شد.روزى رسول خدا صلى الله علیه و آله به عموهایش عباس و حمزه گفت‏به نزد ابو طالب رویم و بار زندگى او را سبک سازیم.با هم به نزد ابو طالب رفتند و مساله را با او در میان نهادند.وابو طالب موافقت کرد.

عباس پسرش جعفر را به خانه خود آورد حمزه طالب را و پیامبر هم على خردسال را به خانه خویش(1) او ظاهرا آنقدر در نزد پیامبر بود تا کار به هجرت کشید (گو اینکه برخى از اسناد نشان مى‏دهند که على دو سال بعد به خانه خود بازگشت و مجددا پس از مدتى به خانه پیامبر آمد)

على علیه السلام در خانه پیامبر چون قطره‏اى بود که به دریا پیوست.جایگاه او کنار پیامبر و روى سینه او بود او چون پدرى مهربان به کار سرپرستى و مراقبت و هدایت او مشغول بود.این کار تا دوره نوجوانى و پس از آن تا دوران جوانى على ادامه یافت.بعدها هم مى‏دانیم که داماد پیامبر شد و هم خانه و همراز و همرزم و برادر او شد.

اهمیت این انتقال على علیه السلام دوران شکل پذیرى شخصیت را در کنار رسول خدا گذراند و مى‏دانیم که این دوران حساس از نظر پرورشى بسیار مهم است.البته او قبل از انتقال به خانه پیامبر،حتى در دوران نوزادى مستقیما با رسول خدا ارتباط داشت و پیامبر به خانه ابو طالب زیاد آمد و شد مى‏کرد و على را در کنار مى‏گرفت.

مهم این است که امر تربیت او حتى از خردسالى توسط پیامبر بود،او بود که با على علیه السلام سخن مى‏گفت،در گوش او زمزمه‏ها مى‏کرد و حتى گوشت و نان و خرما را در دهان خود مى‏جوید و نرم مى‏کرد و در دهان على مى‏گذاشت.گویا مى‏دانست که او در آینده باید قهرمان اسلام و توحید و مبلغ وحى او شود.

على علیه السلام در دوران کودکى در خانه پیامبر،با فرزندان او مانوس بود و رسول خدا نه تنها به عنوان یک پدر مهربان بلکه به عنوان یک الگو و مدل بود.او در کنار پیامبر،بسیارى از خصایل و صفات و شمایل او را کسب کرد تسلیم او و راه او بود و از چشمه‏سار حکمت او و بعدها از منبع وحى او نیکو بهره گرفت.

دور نماى حیات او رسول خدا صلى الله علیه و آله از همان کودکى دورنماى شگفت‏انگیز و زیبائى را از حیات على علیه السلام در برابر خود تصویر مى‏کرد چابکى و زیرکى على را مى‏دید و بدان امیدوار بود.او در کودکى على مایه‏هاى الهى را در او مى‏دید و احساس مى‏کرد زمینه براى تکاملى عظیم در او فراهم است.

على علیه السلام به واقع دوران کودکى عجیبى داشت.هر مربى که به جاى پیامبر مى‏آمد از دیدن وضع شگفت او به تربیتش امیدوار مى‏شد و بدان کار همت مى‏گماشت.مورخین نوشته‏اند او در دوران کودکى با هر کودکى که کشتى مى‏گرفت او را به زمین مى‏زد.گاهى اسبى را در حال دویدن مى‏دید.او را با دویدن تعقیب مى‏کرد و سرانجام به او مى‏رسید (2) و پیامبر این جریانات را مى‏دید و چشم‏انداز خوبى را براى او در ذهن مجسم مى‏کرد.

تربیت او را بر عهده گرفت،شاید بدان حد و اندازه‏اى که هر پدرى درباره فرزندش معمول مى‏دارد.همه حرکات و سکنات او را در نظر مى‏داشت تا به موقع،موضع مناسبى را اتخاذ کند.و این خود موهبتى عظیم براى على و دنیاى اسلام بود.

على علیه السلام نهال محمد صلى الله علیه و آله اینکه پیامبر شخصا امر تربیت او را بر عهده گرفته است‏خود یک مساله است و اینکه موفقیتى عظیم از این تربیت نصیبش شده است مساله‏اى دیگر.رسول خدا صلى الله علیه و آله را در این راه توفیقى بود و حقا مى‏توان گفت همان کارى را درباره على علیه السلام‏کرد که زکریا در رابطه با مریم و حتى فراتر از آن و انبتها نباتا حسنا (3) خداوند هم همه اسباب خیر را در این تربیت‏براى على فراهم آورد.تا حدى که همه استعدادهاى على شکوفا شدند و همه جنبه‏ها و ابعاد وجودیش رشد و پرورش یافته‏اند.بدین سان على علیه السلام فارغ التحصیل دانشگاه محمد صلى الله علیه و آله است و نهالى است که دست‏باغبانى آورنده اسلام و قرآن آبیارى شد و رشد و پرورش یافت.على در مکتب او درس خواند و تربیت‏یافت،از گرمى نفس او جان و روان خود را گرمى داد.رسول خدا در کودکى على با او چنان سخن مى‏گفت که گوئى با همتاى خود حرف مى‏زند و على در آن وقت کمتر از 10 سال داشت (4) .

آرى،محمد صلى الله علیه و آله پدر امت‏بود به طور عموم و على الاطلاق،پدر فرزندان خود بود به صورت نسب و پدر على بود به صورتى خاص.طبرى مى‏نویسد:هیچ پدرى مهربانتر از محمد صلى الله علیه و آله به على علیه السلام نبود-و هیچ فرزندى فرمانبرتر از على علیه السلام نسبت‏به محمد صلى الله علیه و آله نبود (5) .او مى‏کوشید همه تعالیم و دستورات و برنامه‏هاى محمد صلى الله علیه و آله را پیاده کند.

یاد و خاطره او از محمد صلى الله علیه و آله پیامبر به بعثت رسید و رسالت الهى را به وجهى نیکو انجام داد و بالاخره در میان اندوه پیروان و غم و حزن جانکاه على براى همیشه او را ترک گفت و به دیدار معبود شتافت ولى على علیه السلام خاطره دوران تربیت او را همیشه به یاد داشت.از آموزش‏هاى او،از ارشادها و سخنان او همیشه سخن مى‏گفت. از جمله سخنان او در خطبه قاصعه است که در آن از روابط دوران کودکى و بعد خود با رسول خدا سخن مى‏گوید:

-و قد علمتم موضعى من رسول الله‏صلى الله علیه و آله-شما جایگاه مرا در نزد رسول خدا صلى الله علیه و آله خوب مى‏دانید.

-بالقرابة القریبة و المنزلة الخصیصه -از خویشاوندى من با او و از مقام و احترام ویژه‏ام نزد او خبر دارید -وضعنى فى حجره و انا ولید -زمان کودکى مرا در کنار خود پرورش داد -یضمنى الى صدره -و به سینه‏اش مى‏چسبانید -و یکنفنى فى فراشه -و در بسترش مرا در آغوش مى‏داشت -و یمسنى جسده و یشمنى عرفه -بدنش را به من مى‏مالید و بوى خوش خود را به مشامم مى‏رساند -و کان یمضغ الشى ثم یلقمنیه... -و غذاى جویده را در دهان مى‏گذاشت. -و لقد کنت اتبعه اتباع الفصیل اثر امه -من در پى او مى‏رفتم همانند رفتن بچه شترى پى مادرش -یرفع لى فى کل یوم من اخلاقى علما -و هر روز از اخلاق خود پرچم و نشانه‏اى بر مى‏افراخت -و یامرنى بالاقتداء به (6) .. -و پیروى از آن را به من امر مى‏فرمود

او حتى در غار حراء همراه پیامبر بود و بعدها هم که رسول خدا به نبوت رسید على علیه السلام با نور وحى آشنا بود و بوى نبوت را از رسول خدا استشمام مى‏کرد و در سفر و حضر به همراهش بود.اسناد ما نشان مى‏دهند که على پیروى از پیامبر را به پیروى از پدر ترجیح مى‏داد تا آن حد که نسخه‏اى از وجود پیامبر شد با این تفاوت که وزیر و وصى او بود.

پى‏نوشتها

1-سیره ابن هشام ج 1 ص 246

2-سفینة البحار-ماده قوا.

3-37 آل عمران

4-امیر المؤمنین در عهد پیامبر

5-طبرى ج 2 ص 313

6-خطبه 234 نهج البلاغه

در مکتب امام امیرالمومنین (ع) صفحه 53

دکتر على قائمى